Historie parochiekerk

Eind zestiende begin zeventiende eeuw heersten er in Tilburg diverse pestepidemieën.
Nabestaanden of familie van de overledenen ondernamen in 1587 bedevaarten naar de
kapel van St. Antonius Abt, de pestheilige, in Chaam, uit dankbaarheid dat zij de ziekte hadden
overleefd.

In de literatuur wordt vaak het volksverhaal vermeld dat de bouw van de middeleeuwse kerk
van Chaam mogelijk zou zijn geweest dankzij de offergaven van de vele bedevaartgangers
naar de patroonheilige Antonius, dit om de aanwezigheid van een (te) grote kerk in het dorp
te verklaren.

Het Antonius altaar met beeld. Op het paneel links van Antonius staan geketende mensen
in een kerker afgebeeld, die in adoratie naar Antonius kijken. Ik denk dat dit de scène voorstelt,
waarin Antonius een bezoek brengt aan de martelaren in Alexandrië om hen te vertroosten.
Zie Vita § 46. Het is de eerste keer dat ik van deze situatie een afbeelding zie. Op het paneel
rechts zien we (waarschijnlijk Egyptische) burgers in aanbidding.

Het altaarbeeld, dat dateert uit het begin van de 16e eeuw, is tegenwoordig ongepolychro-
meerd, wat blijkens de foto hierboven niet altijd het geval is geweest. Ik geef de voorkeur aan
de gepolychromeerde versie.
Het beeld heeft een correct hoofddeksel, gevorkte baard; een ceintuur van schakels. Zou dat
een metalen ketting zijn? Het varkentje kijkt leuk op naar Antonius. Zijn staf is verdwenen,
maar de hand is er bij de restauratie wel weer aangezet. Ook de klok aan zijn linkerhand,
onder het boek, is eraan toegevoegd.

Rechts van het altaar zijn twee muurschilderingen aangebracht. De linker verbeeldt de scène
waarin Antonius op bezoek is bij Paulus van Thebe en de raaf een brood komt brengen.

Nog twee fraaie beelden! Het linker beeld was oorspronkelijk onderdeel van een preekstoel.
Het heeft een opvallend groot varken. Het beeld rechts bevindt zich aan de muur boven de
ingang.

Aan het begin van de 20e eeuw was Chaam als bedevaartoord populair onder boeren uit de
regio.
In de volkskundevragenlijsten van 1959 noemen invullers uit Bavel en Ulicoten Antonius Abt
te Chaam als heilige naar wie men bij ziekte van varkens op bedevaart gaat.
Begin jarennegentig kwamen nog steeds boeren uit de omgeving op (de zondag voor of na)
de feestdag van St. Antonius Abt naar de plechtige hoogmis.
Op het einde van de plechtige hoogmis ter viering van Antonius’ jaardag wordt een
zegening van meel verricht en is er gelegenheid tot het vereren van de reliek van Antonius.
In 1981 werden er zo'n 150 gewijde meelzakjes afgehaald die door de bezoekers werden
meegenomen om na thuiskomst ter bescherming vermengd te worden met het veevoer.

De zakjes gewijde meel (rechts) en de theca met reliek van Antonius. Per certificaat
verklaarde de bisschop van Lavello (Italië) deze in 1742 voor echt.
In 1750 gaf de bisschop van Antwerpen toestemming om de reliek in Chaam te vereren

Wat de huidige situatie betreft: Het is nog steeds gebruikelijk, om op de zondag, die het dichtst
bij 17 januari is gelegen, een mis te vieren met wijding van het Anthoniusmeel, dat na afloop 
door de kerkgangers kan worden meegenomen. Het aantal bezoekers, ook van buiten de
parochie, vertoont de laatste jaren een stijgende tendens, met name onder het agrarische
bevolkingsdeel.
Tijdens de Anthoniusviering draagt de priester een speciaal kazuivel, met uiteraard een
afbeelding van de H. Anthonius Abt. Verder wordt er tijdens de mis een speciaal boekje
gebruikt en wordt er een Anthoniuslied van vijf coupletten gezongen

Met dank aan de koster, Jacques Schram.